Lipidi predstavljaju grupu biomolekula raznovrsne kemijske strukture. Njihova zajednička karakteristika je da su netopivi u vodi i polarnim otapalima, a topivi u nepolarnim organskim otapalima. U svim živim stanicama javljaju se kao strukturna komponenta (gradivna uloga).
Ustvari, masti su nezamjenljivi dio protoplazme stanice i zajedno sa proteinima (proteolipidi) ili sa ugljikohidratima (glikolipidi) obavljaju važne životne funkcije stvaranjem staničnih membrana.
Masti unesene hranom razlažu se tokom probave na jednostavnije sastojke (masne kiseline i glicerol) koji se absorbiraju kroz stijenku debelog crijeva, iz masnih kiselina se opet stvaraju nove masti, a one putem krvi i limfe dospjevaju u sve dijelove organizma.
Dio masti se koristi kao gradivni materijal, odnosno za izgradnju i obnovu stanica raznih tkiva, a višak se deponira u stanicama potkožnog masnog tkiva i služi kao kalorijska rezerva organizma. Masno tkivo, također štiti unutrašnje organe od mehaničkih povreda.
Dakle, jedan dio masti unesenih hranom odlaže se u tijelu u vidu masnih rezervi, a drugi dio sagorijeva stvarajući potrebnu energiju. Istovremeno se dio masti mobilizira iz depoa i koristi za dobivanje energije.
Sagorijevanjem masti u organizmu oslobađa se najveća količina energije, veća od one koju oslobađaju ugljikohidrati proteini.
Unoseći masti, organizam se opskrbljuje i vitaminima topivim u mastima (A, D, E, K), kao i neophodnim nezamjenljivim (esencijalnim) masnim kiselinama.
Ove kiseline organizam ne može sam da stvara već ih može unijeti samo putem hrane.
Pored toga, masti imaju značajnu ulogu u termoregulaciji, tj. u održavanju stalne temperature tijela. One su i izvor energije potrebne za funkcioniranje nekih organa koji su u stanju mirovanja (bubrega, skeletnih mišića i srčnog mišića), a potrebne su i za izgradnju steroidnih hormona i vitamina D3.
Veliki broj životinja može normalno živjeti i bez uzimanja masti u hrani. Uzrok tome leži u činjenici da se masti u organizmu mogu sintetizirati iz produkata razlaganja šećera pa i bjelančevina. Organizam sisavaca može vršiti sintezu lecitina, cefalina, sterola, glicerina, kao i oleinske, palmitinske i stearinske kiseline, koji ulaze u sastav neutralnih masti i čija se sinteza može vršiti od šećera i produkata razlaganja proteina. Sisavci ne mogu sintetizirati, na primjer, nezasićene masne kiseline.
Podjela lipida
* Prema kemijskom sastavu lipidi mogu biti
o SLOŽENI - oni koji u molekulu sadrže ostatak bar jedne masne kiseline, koja se pri alkalnoj hidrolizi ovih lipida oslobađa u vidu alkalne soli, odnosno sapuna. U ovu grupu spadaju :
- neutralne masti (triacilgliceroli)
- fosfogliceridi
- sfingolipidi
- voskovi
o JEDNOSTAVNI - koji se često zovu zajedničkim imenom i izoprenoidi, a obuhvaćaju steroide (u koje spadaju steroli, žučne kiseline i steroidni hormoni) i terpene
* Prema ulozi koju obavljaju imamo slijedeće grupe lipida:
o Lipidi kao spremišta energije - to su masti koje su rezervni oblik masnih kiselina i predstavljaju veliko skladište energije.
Molekule masti se sastoje od tri molekula masnih kiselina, koje su vezane za jednu molekulu trihidroksilnog alkohola glicerola. Masti koje sadrže nezasićene masne kiseline (sa dvostrukim vezama između ugljikovih atoma) zapravo su ulja, karakterističnija za biljke nego za životinje.
Masne kiseline se oslobađaju u krvotok, odakle ih stanice koriste kao izvor energije. Masti posjeduju više kemijske energije od ugljikohidrata jer sadrže vise energijom bogatih C-H veza. Višak ugljikohidrata se prvo privremeno deponira kao glikogen, a zatim trajnije kao mast.
o Strukturni lipidi
- fosfolipidi su glavne strukturne komponente staničnih membrana. Slično mastima, sastoje se od masnih kiselina i glicerola. Međutim, treća masna kiselina je zamijenjena fosfatnom grupom negativnog naboja, za koju je obično vezana još neka polarna grupa.
Fosfatna grupa čini hidrofilnu glavu molekule, za razliku od hidrofobnih repova masnih kiselina. Zahvaljujući ovakvoj strukturi, fosfolipidi su amfipatične molekule, koje spontano u vodi oblikuju dvosloj u kome su glave orijentirane prema vani dakle prema vodi, a repovi prema unutra, što predstavlja osnovu strukture staničnih membrana.
- Voskovi su također jedan od oblika strukturnih lipida. Oni formiraju zaštitni sloj na koži, krznu, perju, liscu i plodovima viših biljaka i u egzoskeletu mnogih kukaca.
- Kolesterol pripada grupi spojeva poznatih kao steroidi. Steroidi premda se po strukturi razlikuju od drugih lipida, svrstani su u ovu grupu zato sto su netopivi u vodi.
Svi steroidi imaju četiri povezana prstena sastavljena od ugljika, a neki od njih kao kolesterol, imaju ugljikovodični lanac.
Kolesterol je prisutan u svim staničnim membranama, osim u bakterijskim.
Oko 25% suhe tvari membrana crvenih krvnih zrnaca čini kolesterol; on je također glavna komponenta mijelinskog omotača živčanih vlakana.
U starijih ljudi kolesterol formira masne naslage u unutrašnjosti krvnih sudova Što smanjuje njihovu elastičnost, zatvara ih i dovodi do povećanog krvnog tlaka, srčanog i moždanog udara.
- U strukturne lipide ubrajaju se i neki oblici masti kao sto su, npr. masno tkivo koje okružuje bubrege sisavaca (štiti ih od fizičkog šoka) i potkožni sloj masti (termička izolacija).
o Regulatorni lipidi u koje spadaju spolni hormoni, hormoni kore nadbubrežnih žlijezda i hormoni žutog tijela.
Najčešće zasićene masne kiseline u prirodi su:
- Maslačna kiselina (butanska): CH3(CH2)2COOH
- Kapronska kiselina (heksanska): CH3(CH2)4COOH
- Kaprilna kiselina (oktanska): CH3(CH2)6COOH
- Kaprinska kiselina (dekadska): CH3(CH2)8COOH
- Laurinska kiselina (dodekadska): CH3(CH2)10COOH
- Miristinska kiselina (tetradekadska): CH3(CH2)12COOH
- Palmitinska kiselina (heksadekadska): CH3(CH2)14COOH
- Stearinska kiselina (oktadekadska): CH3(CH2)16COOH
- Arahidska kiselina (eikosanoidna): CH3(CH2)18COOH
- Behenijska kiselina (dokosanoidna): CH3(CH2)20COOH
Primjeri nezasićenih masnih kiselina
| Miristoleinska kiselina | CH3(CH2)3CH=CH(CH2)7COOH | |||
| Palmitoleinska kiselina | CH3(CH2)5CH=CH(CH2)7COOH | |||
| Oleinska kiselina | CH3(CH2)7CH=CH(CH2)7COOH or cis-Δ9 | |||
| Linolna kiselina | CH3(CH2)4CH=CHCH2CH=CH(CH2)7COOH | |||
| Linolenska kiselina | CH3CH2CH=CHCH2CH=CHCH2CH=CH(CH2)7COOH | |||
| Stearidonska kiselina | CH3CH2CH=CHCH2CH=CHCH2CH=CHCH2CH=CH(CH2)4COOH | |||
| Arahidonska kiselina | CH3(CH2)4CH=CHCH2CH=CHCH2CH=CHCH2CH=CH(CH2)3COOH | |||
| Eikosapentaenoična kiselina | ||||
| Dokosaheksaenoična kiselina | ||||
| Eručna kiselina | CH3(CH2)7CH=CH(CH2)11COOH |
Nema komentara:
Objavi komentar